Historia Międzygminnego Związku Komunikacyjnego
Do końca lat 80-tych jedynym organizatorem komunikacji miejskiej oraz przewoźnikiem na terenie całej Polski były Wojewódzkie Przedsiębiorstwa Komunikacyjne (WPK). Firmy te we własnym zakresie opracowywały koncepcję obsługi przewozowej całego obszaru województwa, sporządzały rozkłady jazdy oraz zajmowały się dystrybucją biletów. Na obszarze województwa śląskiego takim przedsiębiorstwem było WPK Katowice. WPK Katowice posiadało wielozakładową strukturę organizacyjną (kilkanaście zakładów komunikacyjnych, posiadających swoje siedziby w większych miastach całego województwa) o scentralizowanej formie zarządzania. W takiej strukturze funkcjonował min. Zakład Komunikacyjny nr 9 w Jastrzębiu-Zdroju, posiadający zajezdnie autobusowe w Jastrzębiu-Zdroju, Wodzisławiu Śląskim, Rybniku i Raciborzu. W 1991 roku przedsiębiorstwa te zostały podzielone i utworzono z nich Przedsiębiorstwa Komunikacji Miejskiej. W rejonie aglomeracji ROW (Rybnicki Okręg Węglowy) powstało wówczas PKM w Jastrzębiu-Zdroju, które w dalszym ciągu pełniło rolę organizatora i przewoźnika komunikacji miejskiej.
Zachodzące zmiany w gospodarce polskiej, w tym reforma samorządowa oraz zmiany własności i zasad funkcjonowania przedsiębiorstw zapoczątkowały zmiany komunikacji miejskiej w Polsce. W roku 1991 w Polsce weszła w życie Ustawa o samorządzie terytorialnymz dnia 8 marca 1990 roku. Ustawa ta jako jedno z tzw. zadań własnych nałożyła na gminy zadanie organizacji lokalnego transportu zbiorowego. Miasta województwa śląskiego miały do wyboru jedną z dwóch dróg dla realizacji tego ustawowego zapisu. Stworzenie własnej jednostki do obsługi pasażerów w postaci Zarządu Komunikacji, bądź też utworzenie związków międzygminnych, skupujących kilka sąsiadujących gmin i miast. Wyżej wymienione przepisy prawne przekazały gminom odpowiedzialność za zapewnienie komunikacji miejskiej na swoim terenie oraz mienie służące temu celowi. Jednocześnie na gminy przeszła gestia ustalania cen za przejazdy oraz obowiązek zapewnienia dotacji.
W świetle przedstawionych wyżej faktów, gminy Rybnickiego Okręgu Przemysłowego doszły do wniosku, że nałożone na nie dodatkowe obowiązki będą realizowali wspólnie w ramach związku komunalnego. Wtedy to, na inauguracyjnym posiedzeniu Zgromadzenia Związku w dniu 4 kwietnia 1991 roku, dziewięć gmin w/w okręgu utworzyły Międzygminny Związek Komunikacyjny (MZK). Na siedzibę Związku wybrano miasto Jastrzębie-Zdrój.
W 1992 roku na mocy decyzji wojewody katowickiego, majątek PKM w Jastrzębiu-Zdroju został skomunalizowany na rzecz MZK. Od 1993 roku po przejęciu zadań planowania, organizacji, nadzoru, kontroli i dystrybucji biletów, MZK stał się organizatorem komunikacji miejskiej na terenie gmin tworzących Związek. Natomiast Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej stało się przewoźnikiem realizującym przewozy na zlecenie Związku.
Na inauguracyjnym posiedzeniu Zgromadzenia przedstawiciele 9-ciu gmin Rybnickiego Okręgu Węglowego przyjęło wspólny statut i utworzyło Międzygminny Związek Komunikacyjny z siedzibą w Jastrzębiu-Zdroju. Były to następujące gminy:
- Czerwionka-Leszczyny
- Gaszowice
- Mszana
- Rybnik
- Suszec
- Świerklany
- Wodzisław Śląski
- Zebrzydowice
- Żory
Z biegiem czasu do MZK przystąpiły inne gminy takie jak:
- Jastrzębie-Zdrój
- Jejkowice
- Marklowice
- Pawłowice
- Pilchowice
- Pszów
- Radlin
- Rydułtowy
- Świerklany
Na podstawie odrębnych umów o charakterze gospodarczym, Związek rozszerzył zasięg przestrzenny organizowania komunikacji miejskiej na sąsiednie gminy:
- Gorzyce
- Lubomia
- Ornontowice
- Orzesze
Do końca 1995 roku MZK organizował komunikację na terenie 18 gmin. Zamieszkała ludność na tym terenie to około 560 tys. osób. Przewozy wykonywało 8 przewoźników o różnej formie własności (komunalnej, państwowej i prywatnej), przewożąc około 5 mln pasażerów miesięcznie na 88 liniach, przejeżdżając około 1 miliona kilometrów.
W 1994 roku ze struktur MZK wystąpiły gminy Gaszowice i Pilchowice. Z dniem 1 stycznia 1996, ze Związku wystąpiły kolejne dwie gminy: Rybnik i Jejkowice. Rolę organizatora na terenie tych gmin przyjęło miasto Rybnik. W 1997 roku do związku przystąpiła nowopowstała gmina Radlin. Dwa lata później ze Związku wystąpiła gmina Zebrzydowice. Przystąpienie nowej gminy do Związku jest uzależnione decyzją Zgromadzenia Związku, podjętą statutową większością głosów.
Od 2013 roku na terenie Gminy Pawłowice funkcjonuje Komunikacja Lokalna, w obrębie której od 2024 roku Mieszkańcy Pawłowic posiadający Kartę Pawłowiczanina mogą podróżowanć bezpłatnie.
W związku z wystąpieniem ze struktur MZK Miasta Wodzisław Śląski i Gminy Świerklany od dnia 1 stycznia 2013 w Międzygminnym Związku Komunikacyjnym zrzeszonych było 10 gmin:
- Czerwionka-Leszczyny
- Jastrzębie-Zdrój
- Marklowice
- Mszana
- Pawłowice
- Pszów
- Radlin
- Rydułtowy
- Suszec
- Żory
W 2014 roku uruchomiona została Bezpłatna Komunikacja Lokalna Miasta Żory, której organizacją przy współpracy z UM Żory Związek zajmowałosie do końca 2024 roku. Natomiast w 2017 roku uruchomiona została Komunikacja Lokalna Gminy Suszec. W 2024 roku dla mieszkanców Miasta Jastrzębie-Zdrój została uruchomiona komunikacja bezpłatna.
Od 1 stycznia 2025 roku ze struktur MZK wystąpiło Miasto Żory.
Aktualna działalność Międzygminnego Związku Komunikacyjnego
Od 1 stycznia 2025 roku w MZK zrzeszonych jest 9 gmin:
- Czerwionka-Leszczyny
- Jastrzębie-Zdrój
- Marklowice
- Mszana
- Pawłowice
- Pszów
- Radlin
- Rydułtowy
- Suszec
MZK jest prężnie rozwijającą się organizacją. Zapewnia integrację w sferze zarządzania komunikacją miejską na obszarze gmin tworzących Związek. Komunikacja organizowana jest zgodnie z potrzebami gmin, uwzględnia potrzeby społeczności lokalnej i wzrost wykorzystania środków finansowych.
Szereg wykwalifikowanych pracowników zajmuje się badaniem stanu usług i projektowaniem rozwoju układu komunikacyjnego, organizacją przewozów, prowadzeniem gospodarki finansowej oraz promocją i reklamą komunikacji miejskiej.
Realizację wyznaczonych celów umożliwia sprawnie działający system organizacji MZK. System ten opiera się na działalności i współpracy trzech organów: Zgromadzenia (organ stanowiący i kontrolny), Zarządu (organ wykonawczy) oraz Biura Związku (strefa regulacji systemu organizacyjnego).
Głównymi firmami przewozowymi wykonującymi przewozy na zlecenie MZK są:
- Międzygminna Komunikacja Autobusowa Sp. z o.o. - podmiot wewnętrzny
- Kłosok Sp. z o.o. Sp. k.
